Zločin u kome je tokom proleća 1942. godine stradalo oko 6.000 srpskih civila, sa područja Sarajevsko-romanijske regije i Podrinja, svoj vrhunac je doživeo za vreme operacije TRIO, u kojoj su učestvovale jedinice njemačko-ustaške i italijanske vojske.
U ovoj operaciji, koja je otpočela u drugoj polovini aprila 1942. (komandant nemački general Paul Bader), učešće su uzele: dve borbene grupe 718. p.divizija sa potčinjenim hrvatskim snagama (grupa “Vist” nastupala od Živinica i Kladnja prema Olovu; grupa “Sušnik” od Sarajeva prema Sokocu), ustaška grupa “Francetić” (5 bataljona sa oko 2.200 vojnika[1] iz pravca Han pijesak – Podžeplje), snage komandanta Srbije dva bataljona 737.p.p. 717. divizije ojačani inžinjerijskom četom, od Užica prema Višegradu i delovi (4 bataljona) italijanske divizije “Pusterija” (Višegrad – Ustiprača). Ovim snagama treba dodati i delove ustaško-domobranske vojske na Drini kod Zvornika i nemačke snage iz Srbije koje su trebale izvršiti blokadu na Drini.[2]
Akciji su prethodili višemjesečni sukobi hrvatskih snaga protiv vojno-četničkih odreda majora Dangića, kome su pritekle u pomoć četničke snage iz Srbije, kapetana Račića. Interesantno je da nemački dokumenti govore o koordiniranim akcijama komunističkih snaga i ustakih bojovnika protiv srpskih Dangićevih jedinica.
U Baderovom izveštaju od 10.aprila 1942. se kaže: Izgleda da je Četnička grupa Dangića, teško potučena u borbama s hrvatskim oružanim snagama i ustašama, u sadejstvu sa komunistima, tako da Dangić, po svoj prilici, nije više u stanju da postigne više od lokalnog uspeha.”[3]
Baderov izveštaj od 20. aprila potvrđuje da se prodor ustaškog potpukovnika Francetića pretvorio u uništavajući udarac protiv glavnine Dangićevih snaga.[4] Govoreći o situaciji na srpsko-hrvatskoj granici on kaže da je i dalje nejasna i napeta, jer se”partizani bore samo protiv Dangićevih pristalica, a ne i protiv ustaša.”[5]
Zarobljavanjem majora Dangića 12. aprila 1942. kod Rogačice od strane nemačkih snaga definitivno će obeshrabriti srpske odbrambene odrede, koje više nisu bile u stanju pružiti ozbiljniji otpor nemačko-ustaškim snagama u nastupanju prema Drini.
Posle obavljenog zadatka, razbijanja jedinstvenog srpskog odbrambenog fronta delovi angažovanih partizanskih snaga, uglavnom iz Druge i Prve proleterske, sa znatnim ratnim plenom u stoci povukao se prema Foči.
Usledio je napad Francetićevih bojovnika na nezaštićene srpske civile, koji su spas pokušale pronaći prelaskom Drine. Čak i general Bader u pomenutom izveštaju priznaje da su hrvatske ustaške i milicijske jedinice poklale veliki broj izbeglica, koji su hrlili ka Drini, delimično ih bacajući u reku.
Ovaj zločin nad srpskim civilima u posleratnoj istorijografiji bio je zaboravljen ili retko pomenut. Ukoliko je o njemu pisano obično su se pominjale ogorčene borbe partizana, protiv udruženih ustaško-četničkih snaga, koje su izvršile zločine. Na žalost takva slika i takva priča trajale su više od pola veka, a evo, u dobrom delu javnosti traju i danas.
www.savremenistorija.com
______________________________________________________________________
[1] AVII, NAV-T-501, r. 247, s. 1163-6. isto Zbornik, tom XII,knj. 2, dok.57
[2] Isto
[3] Prema zabelešci načelnika operativnog štaba borbene grupe „Bader“ sa sastanka nemačkih i hrvatskih predstavnika u Sarajevu 19. i 20. aprila 1942. (AVII, NAV-T-501, r. 250, s. 333—8; Isto, Zbornik, tom XII, knj.2, dokument 60)
[4] (jačina snaga data prema Zapovesti komande 718. nemačke divizije potčinjenim snagama 14.04.1942. – (AVII, NAV-T-501, r. 250, s. 361—78. isto – Zbornik, tom XII, knj. 2, dok.56;)
[5] Zbornik, tom XII knj. 2, dok.53;)
