R E C E N Z I J A
knjige Predraga V. Ostojića
Crnogorska Sandžačka vojska na
Gornjodrinskom frontu (1914−1915)
Obnovljenim interesovanjem istraživača za istoriju Prvog svetskog rata, izazvanim obeležavanjem stogodišnjice njegovog početka, otvorene su mnoge teme, otkriveni do sada retko korišćeni, gotovo nepoznati istorijski izvori i postignuti značajni rezultati, kojima su znatno proširena doskorašnja saznanja. Istovremeno, može se reći da su povremeno ispravljane i svojevrsne nepravde, odnosno od zaborava ili pogrešnih tumačenja, „spašene“ brojne ličnosti i vojne jedinice. Jednom od takvih nepravdi kolega Predrag V. Ostojić je smatrao nedovoljno poznate operacije koje je tokom 1914. i 1915. vodila Sandžačka vojska serdara Janka Vukotića, a naročito preoštro vrednovanje njenog povlačenja sa položaja prema Sarajevu u drugoj polovini oktobra 1914. godine.
Nastojeći da što objektivnije sagleda ratni učinak Sandžačke vojske i njenih starešina, kolega Ostojić je koristio neobjavljene istorijske izvore, pohranjene u Vojnom arhivu, višetomnu ediciju Veliki rat Srbije, druge objavljene dokumente, sačuvana sećanja, međuratnu periodiku i relevantnu istoriografsku literaturu. Na toj je osnovi sačinio preciznu rekonstrukciju sastava i strukture Sandžačke vojske, formirane 25. avgusta 1914. godine, njene opreme i naoružanja, starešinskog kadra, dobijenih operativnih zadataka i svakodnevnih borbenih dejstava. Ne upuštajući se previše u širi kontekst odnosa između srpske i crnogorske vlade, kao ni u brojna politička pitanja, prvenstveno je pratio vojne aktivnosti. Trudeći se da to učini što detaljnije i preglednije, izlaganje je podelio u tri celine, u čijim je okvirima suštinski prikazao tri borbene faze Sandžačke vojske: 1) ofanzivnu prema Sarajevu, koja je trajala od 15. septembra do 24. oktobra 1914; 2) njene odbrambene operacije na Drini i preuzimanje zone odgovornosti od srpske Užičke vojske u vreme Kolubarske bitke od 15. novembra do 15. decembra 1914; 3) takođe odbrambene operacije vođene od 24. oktobra do 16. novembra na pravcu Rudo – Priboj i od 8. do 16. novembra 1915. godine na Javoru, na pravcu prema Sjenici.
Među važnijim zaključcima koje je kolega Ostojić posebno istakao izdvojili bismo ocenu kako uspeha tako i povlačenja Sandžačke vojske sa položaja ka Sarajevu. Po njegovom mišljenju, jedinice ove vojske su tada uspele da „izvrše svoj operativni zadatak, jer su usporile i umanjile pritisak austrougarskih snaga na srednjoj i donjoj Drini, što je u krajnjem slučaju i bio cilj ove operacije“. Upravo iz tog razloga, „njeno povlačenje sa dostignutih položaja prema Sarajevu prilikom austrougarske ofanzive u drugoj polovini oktobra 1914. ni u kom slučaju nije bio čin iskazivanja slabosti, kukavičluka ili izdaje braće, kako su to neki savremenici predstavili, već splet objektivnih okolnosti, koje će dovesti do spasonosnog povlačenja cjelokupne srpsko-crnogorske operativne grupe prema Drini.“ U vreme Kolubarske bitke, pak, izvršavajući naredbe i postavljene ciljeve „po veoma lošim vremenskim prilikama, loše opremljena, kao ni jedna vojska u tadašnjoj Evropi, crnogorska vojska je pokazala na djelu da je žrtvovanje i bratska pomoć jača od bilo kakvih kalkulacija, koje su pravljene negdje daleko od ratišta, gdje se prolivala krv za odbranu časti i otadžbine.“ Napokon, „vrhunac ratne vještine i umjeća komandovanja, čojstva junaštva i požrtvovanja vojnika i oficira“, Sandžačka vojska je, po mišljenju kolege Ostojića, ispoljila tokom austro-nemačke ofanzive u jesen 1915. godine, kada je „do punog izražaja (došla) vještina komandovanja serdara Janka Vukotića, koji će pravovremeno preuzevši odbranu fronta na Drini kod Višegrada, a zatim ličnim primjerom na prvoj liniji fronta sa vojskom, spriječiti namjeru neprijateljskih snaga da unište srpsku vojsku u povlačenju.“
Obrazlažući navedena mišljenja i zaključke nizom dokumenta različtog porekla i preciznim praćenjem borbenih dejstava Sandžačke vojske, kolega Predrag V. Ostojić uspeo je da napravi celovit pregled njenih aktivnosti i time pruži doprinos poznavanju ratne veštine i vojnih operacija u Prvom svetskom ratu. Njegovo izlaganje je jasno i pregledno, a na pojedinim stranicama slikovito i uzbudljivo, zbog čega verujemo da će obogatiti postojeću istoriografiju i istovremeno steći zainteresovane čitaoce i izvan krugova istoričara posvećenih ovim temama.
Prof. dr Mira Radojević
RECENZIJA NA RUKOPIS PREDRAGA V. OSTOJIĆA
Crnogorska Sandžačka vojska
na Gornjodrinskom frontu
(1914 – 1915)
Imam posebnu čast i zadovoljstvo da Vašoj pažnji preporučim rukopis kolege Predraga Ostojića „Crnogorska Sandžačka vojska na Gornjodrinskom frontu (1914– 1915)“. Ponuđeni rukopis predstavlja sublimiranu istoriju ratnih operacija koje je vodila crnogorska Sandžačka vojska na Gornjodrinskom frontu tokom 1914. i 1915, prilagođenu ne samo potrebama stručne javnosti, već i šire čitalačke publike. Kolega Predrag Ostojić je stručnoj javnosti poznat kao pouzdan, precizan i temeljan istraživač širokog kruga pitanja vezanih za zajedničke operacije srpske i crnogorske vojske na prostorima istočne Bosne, i Sandžaka tokom Prvog svetskog rata.
Autor je nastojao da da prikaže operacije koje je Sandžačka vojska vodila od početka ratnih operacija 6/7 avgust 1914, preko ofanzivne operacije prema Sarajevu, koja je izvedena od 15. septembra do 6. oktobra 1914. u sadejstvu sa srpskom Užičkom vojskom, do praktično jednogodišnje odbrambene operacije na Drini u kojoj je imala zadatak da štiteći važan pravac mogućeg prodora austrougarskih trupa kroz Rašku oblast osigura zajednički front i neprekidnu vezu između dve srpske kraljevine. Vodeći neprekidne borbe od 22. oktobra 1915. na Drini, kod Višegrada, na pravcu prema Rudom i Priboju, zatvarajući pravac nastupanja 62. divizije ka Mokroj Gori i Užicu, pružajući žestok otpor jedinicama 19. austrougarskog korpusa u nastupanju prema Kokinom Brodu i Novoj Varoši, žrtvujući se na Javoru u odbrani pravca Sjenica – Novi Pazar, vodeći Mojkovačku bitku, kao bitku koja ju je uvrstila u nacionalni mit, Sandžačka vojska pod komandom serdara Janka Vukotića uspela je da osigura pravac odstupanja srpske vojske prema Jadranskoj obali.
Opšte uzevši, autorovim pristupom samoj temi, načinom istraživanja i sagledavanja složene problematike učešća Sandžačke vojske u Prvom svetskom ratu, preciznim jezikom i dopadljivim stilom, kolega Ostojić je više nego uspešno u totalitetu prikazao i pokazao kakva je bila njena uloga u Velikom ratu i koliki je doprinos crnogorske vojske trijumfu Srpske vojske u do tada najvećem oružanom sukobu u ljudskoj istoriji.
Imajući u vidu navedeno, slobodni smo da svesrdno podržimo objavljivanje rukopisa kolege Ostojića u nadi da će publikovanjem ove važne monografije, značajne ne samo za istoriju Prvog svetskog rata i učešća crnogorske vojske u njemu, već i istoriju Srbije, Crne Gore i srpskog naroda biti zadovoljena znatiželja dobrog dela čitalačke publike i dat nov doprinos sveobuhvatnijem razumevanju istorije jednog posebnog društvenog i nacionalnog fenomena.
doc. dr Aleksandar Životić
Katedra za istoriju Jugoslavije Filozofskog fakulteta u Beogradu
