Bernard Montgomeri
Pošto je nemački rajhsfirer Hitler došao do ubeđenja da će se preko Kavkaza teško domognuti bliskoistočnih izvorišta nafte, i susresti s japanskim saveznikom, to je odlučio da težište prebaci na Romelove (pomoćne snage) koje su ubrzano, i s velikim uspesima, nadirale obalom Sredozemlja (Tunis, Libija, Egipat) ka Crvenom moru. Do osvajanja Tobruka juna 1942. godine, kada ga je potom firer unapredio u feldmaršala, Romel je zarobio tri britanska generala (O’Konor, Nim, Kloper) dok je Got poginuo, a britanski premijer Čerčil, koji je ujedno bio i ministar odbrane, posle Vejvela i Okinleka, za komandujuće generale postaviće Aleksandera (vrhovni komandant na Srednjem istoku) i Montgomerija, kao komandanta operativnih snaga. Kao novopostavljeni komandant 8. armije Montgomeri će, samo njemu iz znanih razloga, u svom pokretnom komandnom vozilu okačiti sliku nemačkog feldmaršala Romela.
Imajući još samo 12 tenkova sposobnih za borbu, Romel se zaustavio kod Alamejna jer više nije mogao manevrisati oklopno-mehanizovanim snagama uz podršku avijacije, budući da se s desne strane prostirala neprohodna katarska depresija, a levo obala Sredozemnog mora, i drugo, što je bilo još pogubnije, nestalo mu je municije i pogonskog goriva i maziva, koje je, težišno, mogao dobijati iz Ploeštija (Rumunija) železnicom preko Beograda, Niša, Skoplja, Soluna… Stoga u sledećoj bici pobediće ona vojska koja prva reši takva logistička pitanja.
Shvatajući to general Aleksander je pomoć zatražio od generala Mihailovića, u zapadnoj štampi nazvanog “balkanskim Robin Hudom”, i pored Makartura i Timošenka proglašenim trećim najuspešnijim vojskovođom, koji je u svojim rukama imao funkcije pomoćnika Vrhovnog komandanta i načelnika štaba Vrhovne komande Vojske Kraljevine Jugoslavije i ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva, čije su snage – Jugoslovenska vojska u Otadžbini, neprikosnoveno kontrolisale dunavsko-moravsko-vardarske komunikacije ka Grčkoj i Sredozemlju. O tome je izvestio svog Vrhovnog komandanta, kralja Petra II i predsednika Vlade Jovanovića (izv. br. 715 od 30.9.1942): “Primio sam poruku đenerala Aleksandera, kojom moli da nastavim napade na saobraćaj u Jugoslaviji. I pre nego što sam primio poruku, preduzeo sam sve vrste sabotaža. Molim da se ništa ne objavljuje preko radija…” (zbog represalija okupatora).
Još početkom septembra (izv. br. 636 od 14.9) general Mihailović je izveštavao predsednika Vlade: “Preduzeli smo sabotažu na železnicama i poštama, svuda sa vrlo dobrim rezultatima. Vozovi i lokomotive, čak i na stranoj teritoriji, izbacuju se iz upotrebe… U celoj Srbiji strašne nemačke represalije…”, a početkom oktobra, predlagao je (br. 720 od 3. 10): “Da bi se otežao i zaustavio neprijateljski saobraćaj od Beograda ka Solunu, potrebno je bombardovati mostove na Savi, i železničku prugu u Sićevačkoj klisuri…”
Posle mesec dana predsednik Kraljevske vlade Jovanović obavestio je svog ministra Mihailovića: “Savezničke trupe prešle su u ofanzivu u Egiptu, razbile neprijatelja i vrše gonjenje…”
Bila je to Prva saveznička pobeda koju je britanski premijer, Čerčil, nazvao “prekretnicom sudbine”, govoreći da “svaki sposoban muškarac treba da postane spreman da se bori i umre za pobedu”, a posle rata u svom delu “Drugi svetski rat”, za koje je 1953. godine dobio Nobelovu nagradu za književnost, pisao je: “Saveznici do Alamejna imali su samo poraze, posle Alamejna imali su samo pobede”, dok naša javnost, na žalost, naša vojna istoriografija ratne veštine, uopšte nije prepoznala da je to bila i – Prva pobeda reformisane srpske vojske u Otadžbini u Drugom svetskom ratu, učestvujući u savezničkim operacijama “Lajt fut”, “Torč”, “Vulkan”… u okviru Čerčilove “Velike strategije obmane” sila Osovine.
U vreme te svojevrsne protivosovinsko-logističke operacije (osnovni sadržaji: diverzije, sabotaže, inteligentne sabotaže i građanska neposlušnost), Vermaht je preduzimao sledeće kontra-operacije u Srbiji, naziva: “Forstrat”, “Rudolf”, “Hajnrih”, da bi u desetodnevnoj operaciji “Kopaonik”, u oktobru (dovršeno formiranje “SS divizije Princ Eugen” od 22.000 ljudi), uoči te presudne bitke kod Alamejna učestvovao i sam Himler, iz OKW-a (Vrhovna komanda Vermahta), koji je jula naređivao svom generalu Majsneru, komandantu specijalnih snaga “SS” u Srbiji:
“Upotrebite sve snage da Mihailovića, i njegov štab, pronađete i uništite. Svako sredstvo je dozvoljeno…”
Tada su, prema podacima britanske vlade, nemački gubici u snabdevanju pogonskim materijama bili 66 odsto, od 240 tenkova mogli su se pokrenuti samo 38…
Da je u Čerčilovoj pobedi nad Romelom general Mihailović imao neospornu ulogu govore priznanja koja su mu odali britanski Imperijalni generalštab s načelnikom generalom A. Brukom, na čelu (generali Okinlek, Harvud i Teder), zatim američki general Ajzenhauer, koji je tada započinjao operaciju “Torč” napadom na Romela s leđa, francuski general Žiro, komandant Slobodne Francuske general De Gol dodelio mu je Orden “Ratni krst”, a Holivud je sledeće godine završio snimanje 73-minutnog filma naziva “Četnici – borbena gerila”, s Filipom Dorniem u glavnoj ulozi, dok novinar, i publicista H. Tejlor, u knjizi “Ljudi u pokretu”, koju je objavio 1943. godine, pisao je: “Jedan od najvećih podviga đeneral Draža Mihailović je učinio za stvar Saveznika prilikom Hitlerovog napada na Egipat. U sred ogromnih priprema i to transporta nemačkih pojačanja, koja je firer slao u Afriku, đeneral Draža Mihailović je svojom dalekovidošću, i požrtvovanim radom, uspeo da onemogući ovu nameru Nemaca prekidanjem glavne komunikacije kroz Srbiju…” Na kraju priznanjima se priključio i sam nemački Firer govoreći svojim vojnicima uoči nove 1943. godine da su rat u Africi izgubili usled sabotaža i diverzija na Balkanu.
Bila je to prva uspešna proba Čerčilove “Velike strategije obmane”, koju će glavom platiti oko 20.000 “pristalica DM”, patriota i rodoljuba streljanih na stratištu Jajinci tokom te 1942. godine i koja će, potom, doći do izražaja u najvećoj amfibijskoj operaciji na Siciliji sledeće godine (“Haski”, 3.7-17.8. 1943) pa je tako u pogledu Balkana Hitler zaista bio obmanut. S tim u vezi, u vidu “raspisa”,iz štaba VK JV upućen je pripadnicima JVUO, i stanovništvu, sledeći proglas: “Proglašavam građansku neposlušnost prema okupatorskim vlastima i prema svima vlastima koje su u saradnji sa okupatorom. Za seljake: da više ne daju ni trunku namirnica, ni stoke. Da više ne priznaju opštinske uprave. Jedina vlast u selima biće četnička. Predsednicima opština, i opštinarima, narediti da odmah podnesu ostavke a drugi se ne smeju primiti. Naterati ih da pobegnu u šumu. Naterati ih svim sredstvima da izvrše ova naređenja. Najstariji četovođa je komandant sela. Predsednik opštine i odbornici, ako se plaše, neka dadu svoje. Neka se sve sakriva i neka građanska neposlušnost plane jednovremeno u svim selima od 12. ovog meseca. Činovnici sviju struka neka sabotiraju rad, i sve natraške rade što je na štetu neprijatelja i Nedićevog upravnog sistema. Činovnici da znaju da će veštim sabotiranjem, i naopakim radom, mnogo doprineti pobedi. Radnicima preporučiti sabotažu u svakom pogledu. Građanskom življu preporučiti prezir okupatora i svih onih koji za njega rade. Preko radio Londona često će se objavljivati sledeće: ‘Mrki vuče podigni brkove, da ti viđu toke na prsima’. To će biti znak građanske neposlušnosti.”
Pripremio: generalštabni pukovnik Novica Stevanović
